Fotoğraf her zaman teknolojiyle iç içe oldu, teknolojik gelişmeler doğrultusunda değişimler yaşadı. İletişim piyasasının önemli bir parçası olarak fotoğraf ve görüntü üretme teknolojisi ekonomik yapının da önemli bir parçası.

Teknoloji ve fotoğrafı konuşurken akıllarda, “Fotoğrafın son durağına mı geldik?” sorusu oluşabilir. Hayır öyle değil. Bu gelişmeler, sürecin bir parçası. Ancak sanatsal boyutta, bir yol ayrımında olduğumuz da kesin. Bu kırılma noktasında Yapay Zekâ ile üretilen fotoğraflar, videolar, görüntüler kendi doğrularını ve kendi değerlendirme kriterlerini üretecek. Hatta yakın bir gelecekte, kendimizi Yapay Zekâ ile yaratılan görüntülerin değerlendirme kriterlerini tartışırken bulabiliriz. Peki, fotoğraf çıkışı nerede bulacak? Yapay Zekâ ile görüntü üretme teknolojisinden farklı olarak kendine has kulvarını yeniden tanımlayarak.

Bir zamanların kanıt ve kayıt aracı olarak kabul gören fotoğrafın, gerçeklik ve inandırıcılıkla olan ilişkisi giderek tartışmalı bir hal almıştı. Teknolojik gelişmelerle bu bağın, her seferinde, biraz daha zayıfladığını gözledik. Bu bağ, artık hiçbir zaman, eskisi kadar sağlam olmayacak. Bana kalırsa, fotoğrafta geleneksel yöntemlere geri dönülecek. Teknolojik yöntemlerle üretilen fotoğraf yerine, zanaat ağırlıklı fotoğrafın sanat ortamlarında daha fazla yer bulacağını düşünüyorum.

Diğer yandan, yıllar boyunca dünyada yaşanan gelişmeleri bizler nasıl algıladık? Ne Avrupalı, ne Asyalı ne de Orta Doğulu olan ve hatta burada yaşayan aykırı insanlar olarak bizler, değişen koşullara nasıl tepkiler verdik?

70’ler öncesinde, öncü kişiler tarafından yapılan fotoğraf çalışmaları, tıpkı resim, heykel ya da müzik gibi tüm sanat alanlarında, dünyadaki trendlerin yerli uygulamaları oldu. 70’lerdeki özgürlük, eşitlik, eşit paylaşım talepleriyle yükselen sol söylemler bizde de karşılık buldu. Sol hareketin kültürel plandaki uzantısı olarak işçileri, köylüleri, zor yaşam koşullarını ve toplumsal direnişleri konu alan fotoğraflar, fotoğraf dernekleri öncülüğünde üretildi. Devrime hizmet için fotoğrafı bir araç olarak kullanmak amacıyla kurulan dernekler, ülkede fotoğrafın gelişmesini ve yaygınlaşmasını da sağladı. 80’ler askeri ihtilallerin yılları ve yükselen sol hareketlerin sonuydu. Liberalizmle kalkan gümrük duvarları Türk fotoğrafını, dünya teknolojisiyle eşledi. 90’lar ve 2000’ler internet ile tanışma, dünyadaki sanatı ve fotoğrafı ekrandan izleme ve öğrenme yılları oldu. Tercüme edilen yayınlar, sanat kültürümüzü evrensel plana taşıdı. Ancak büyük umut ve beklentilerle kurulan fotoğraf okulları, üniversiteler beklenen kuramsal ve sanatsal katkıyı veremeyince, fotoğrafın gelişmesi yine amatör çabalarla varlıklarını sürdüren derneklerin sırtına kaldı. Geldiğimiz noktada, küreselleşen dünyada hiçbir teknolojik, bilimsel, sanatsal gelişmenin üreticisi olmayı bırak, katkı vereni bile olmaksızın en iyi tüketicisi olmaya devam ediyoruz.

Ne gerçekçi sanatı kavramsal temeller üzerine kurarak, belgesel fotoğrafı olgunlaştıran Aschan Okulu [1] gibi bir okulumuz oldu, ne Goldsmiths [2], Royal College of Art [3] gibi mezunlarının, devlet kültür politikasıyla paralel olarak desteklendiği okullarımız oldu. Bünyesindeki sanatçıların dünyaya pazarlandığı Young British Artist gibi, gruplarımız da olamadı. Ne de müzikte Michael Jackson, Madonna gibi yıldızları dünya çapında star yapabilen, Amerikan kültür sanat politikaları gibi, politikalarımız oldu.

Bir ülkenin sanayisi, teknolojisi, bilime katkısı, bilimle ilişkisi, eğitim düzeyi, demokrasi anlayışı, kültür seviyesi, sporu ne kadarsa sanatı ve sanatla ilişkisi de o kadar olacaktır. Giderek demokrasiden uzaklaşan, tek adamlık rejimin hevesine kapılan ülke, tam ortadan ikiye bölündü. Sanatçıların sorgulandığı, seçilmişlerin görevden alındığı, gazetecilerin içeri atıldığı ülkede özgür sanat üretimi yapılamaz. Sanat üreticilerinin özgür olamadığı ortamlarda izleyiciler, sanatseverler, galericiler, küratörler, koleksiyonerler, eğitmenler, kuramcılar, sanatı oluşturan tüm unsurlar da özgür ve bağımsız olamayacaktır. Yaşam anlayışı olarak ikiye bölünen ülkede, kendi ürettiğimiz sanatı, yine, kendimiz izliyoruz. Teknoloji Yapay Zekâ ile taçlanırken, ülke tam tersine bilimsellikten uzak, karanlığa, cehalete doğru hızla ilerliyor.

Bugüne kadar yaptığım çalışmalar, toplumsal ve siyasi gelişmelere rağmen burada yaşamak durumunda olan ben ve bizim gibilerin karşılaştığı haller ve varsa tepkisel duruşlarıyla ilgiliydi. Bugün geldiğimiz noktada özgür olmayan ortamlarda, özgür sanatın da yapılamayacağı varsayımıyla fovist, fütürist bir anlayışı tercih ediyorum. Bunun, bir karşı duruş olduğunu düşünüyorum. İzlediğiniz çalışma, tercihimin ilk örneği. Bu çalışmada, görüntüler sanal yöntemlerle üretilmedi. Renkler, renklerin hareketleri ve geçişleri olduğu gibi fotoğraflandı ya da video olarak kaydedildi. Kendi adıma iki farklı yolu benimsiyorum. Biri size sunduğum gibi çalışmalar ve belki bir diğeri de kimliklerimizi bile gizleyerek yapmak durumunda olacağımız protest sanat. Peki ya bireysel veya kolektif olarak protest sanatta Yapay Zekâ’dan faydalanılabilir mi? Tabii ki evet. Bu sayede, ülke gerçekleri ve baskıcı toplumlar hakkında Yapay Zekâ arşivi de zenginleşmiş olacaktır.

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ashcan_okulu
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Goldsmiths,_University_of_London
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_College_of_Art